Đầy cả mặt đất, từng đóng ra đấy. Đó là trường hợp mà hoàn cảnh buộc bạn phải có năng lực rất cao để tự điều khiển một cách chuyên chế. Một nguy hiểm nữa, là mỗi ngày mỗi làm vội lên, chưa hết công việc này đã bị công việc khác ám ảnh.
Bạn có thể có những nguyên tắc giúp mình tin rằng cướp bóc là làm việc phải. Thành một nhà chuyên môn cũng thú lắm chứ! Nhưng mới đầu nên gắng sức in ít như vậy thôi.
Rồi ta tự bào chữa là không có thì giờ, rằng mỗi ngày chỉ có 24 giờ thôi. Bạn có nhớ những tối đi đờn ca trong một đám tiệc không? Khi có việc gì nhất định để làm buổi tối, một việc gì cần hết năng lực của bạn, thì bạn chỉ nghĩ tới việc đó thôi, bạn cũng thấy hăng hái, vui vẻ suốt ngày rồi, phải không? Thành thử có hàng chục vạn giờ mất đi như vậy mỗi ngày chỉ vì người ta ít nghĩ đến thì giờ lắm, không bao giờ đề phòng để khỏi đánh mất nó.
Điều lầm lẫn quan trọng của viên chức ấy thuộc về thái độ của ông ta làm cho hai phần ba năng lực và hứng thú của ông giảm đi. Chính vì muốn thực hành chân lý sâu xa thường bị bỏ quên đó (chân lý ấy không phải tôi tự tìm ra đâu) mà tôi đã xem xét một cách thực tế và tỉ mỉ sự tiêu phí thời gian mỗi ngày. Nhưng có nhiều mức độ.
Lúc này, tôi không cần biết đến nguyên tắc của bạn ra sao. Bạn bảo tôi tính toán kỹ quá. Còn lý trí, nó chỉ giữ trong đời ta một chỗ nhỏ nhoi.
Vậy lúc đầu, xin bạn đừng làm nhiều quá. Nó là hình thức cao nhất của văn chương. nhưng tôi khuyên bạn, lúc đầu, có thể cứ hai đêm một lần, bỏ ra giờ rưỡi vào một công việc quan trọng là luyện trí.
Thật là một chế độ dân-chủ lý-tưởng. Năm sau, giờ sau, ngày sau luôn sẵn sàng đợi ta. Có người phải làm việc nhiều hơn người đó để kiếm ăn, nhưng có kẻ lại làm ít hơn.
Bạn quên cả bạn bè cùng mệt nhọc, và buổi tối đó thấy thú vị làm sao. Mà thiếu năng lực ấy - nghĩa là thiếu năng lực ra lệnh cho óc làm việc rồi bắt nó tuân lệnh - thì sống không ra sống. Browning, viết bằng thơ, và chứa nhiều chất thơ cực đẹp.
Bạn đừng sợ tôi sẽ bắt bạn chú ý đến nguyên tắc này, nguyên tắc nọ. Nên phòng trước những điều bất ngờ. Còn lý trí, nó chỉ giữ trong đời ta một chỗ nhỏ nhoi.
Tri thức có những khu vực mênh mông, ngoài văn chương và trong những khu vực đó, nếu biết khai thác thì mùa màng sẽ rất tốt. Đó, thái độ của thầy phải như vậy. Không có phương pháp thần diệu nào để bắt tay vào việc cả.